Azərbaycan Qumar Qanunvericiliyi üzrə Tam Bələdçi
Azərbaycanda hökumət qumar fəaliyyətlərinin təsdiqlənməsi, nəzarəti və məhdudlaşdırılmasında güclü rol oynayır. Operatorlar üçün hüquqi çərçivəni bilmək cərimələrdən yayınmaq və qanuni fəaliyyət göstərmək deməkdir. Oyunçular üçün isə qaydaları anlamaq, etdikləri fəaliyyətin təhlükəsiz, qanuni və qorunan olub-olmadığını bilmək deməkdir. Qanunvericilik həm yerüstü oyunlara, həm də onlayn platformalara, lisenziyalaşdırmaya, vergitutmaya və oyunçuların hüquqlarına təsir göstərir.
Qumar Qanunvericiliyinə Ümumi Baxış
Azərbaycanda qumar qanunları çox sərtdir və bazarı sərbəst açmaqdan daha çox, hansı fəaliyyətlərin icazəli olduğunu tənzimləyir. Əsas qanunvericilik aktları, hansı növ qumar oyunlarına icazə verildiyini, bu fəaliyyətləri kimlərin həyata keçirə biləcəyini və qaydaların pozulması halında hansı tədbirlərin görüləcəyini aydın şəkildə müəyyən edir.
Əsas hüquqi sənədlərdən biri “Lotereyalar haqqında Qanun”dur. Bu qanun Azərbaycanda lotereya fəaliyyətlərini tənzimləyir. 27 dekabr 2021-ci ildə qəbul edilən və 1 yanvar 2022-ci ildən qüvvəyə minən dəyişikliklərdə virtual lotereyalar, virtual mühitlər (onlayn və ya elektron şəbəkələr kimi) üçün təriflər əlavə edilmiş və cəzalar müəyyən edilmişdir.
Digər mühüm sənəd isə Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsidir. Məcəllənin 244-1-ci maddəsinə əsasən, icazə olmadan “qumar oyunlarının təşkili və ya keçirilməsi” cinayət əməli sayılır.
Son illərdə edilən əlavə dəyişikliklər, lisenziyasız vebsaytlara girişin bloklanması və internet provayderlərinin telekommunikasiya şəbəkələri vasitəsilə qanunsuz qumar fəaliyyətlərinin məhdudlaşdırılmasına dəstək verməsini nəzərdə tutur.
Tarixi baxımdan da bu məsələ vacibdir. Azərbaycanda qumar, xüsusilə də kazinolar, ictimai qayda və əxlaq normalarına zidd hesab edilərək 1998-ci ildə prezident fərmanı ilə qadağan edilmişdir.
Lakin zamanla qanunvericilik inkişaf edib. Dövlət nəzarəti altında fəaliyyət göstərən lisenziyalı idman mərc oyunlarına və dövlət lotereyalarına icazə verilib. Bütün qumar fəaliyyətlərinə Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi tərəfindən rəsmi icazə verilir və bu qurum uyğunluğa nəzarət edir.
Son illərdə parlament yeni dəyişiklik qəbul edib və kazinoların fəaliyyətinə yalnız Xəzər dənizindəki süni adalarda icazə verilməsini təsdiqləyib. Bu, ciddi nəzarət altında və çox məhdud formada qumar oyunlarının qismən leqallaşdırılması deməkdir.
Bu qanunlar Azərbaycandakı hər kəs üçün nəyin icazəli olduğunu anlamağın vacib olduğunu göstərir. İcazələr çox məhduddur, qayda pozuntuları ciddi cəzalarla nəticələnir və hüquqi mühit hələ də dəyişməkdə davam edir.
Tənzimləyici Orqanlar
Azərbaycanda qumar fəaliyyətlərinə nəzarət və tənzimləmə funksiyasını yerinə yetirən əsas qurum Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyidir. Qumar qanunvericiliyi üzrə bazar icmalına əsasən, bu qurum bütün icazəli qumar növləri üçün lisenziyalar verir və qanunvericilik çərçivəsinə əməl olunmasına nəzarət edir.
Bu o deməkdir ki, qanuni şəkildə qumar fəaliyyəti (məsələn, lotereyalar və ya idman mərc oyunları) həyata keçirmək istəyən operatorlar Maliyyə Nazirliyinə müraciət etməli və onun müəyyən etdiyi qaydalara riayət etməlidirlər. Nazirlik həmçinin operatorların qanun daxilində fəaliyyət göstərib-göstərmədiyini izləyir.
Digər vacib dövlət qurumu isə Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Nazirliyidir. Müəyyən qaydalara əsasən, bu qurum idman mərc operatorlarının akkreditasiyasına cavabdehdir. Məsələn, idman yarışlarına mərc etmək üçün hüquqi şəxs müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən akkreditasiya olunmalıdır.
Tənzimləyici orqanların bir neçə əsas funksiyası var:
- Lisenziya müraciətlərini nəzərdən keçirmək və müraciət edən şəxsin maliyyə təminatı, texniki imkanlar və hüquqi qeydiyyat kimi tələblərə cavab verib-vermədiyini müəyyənləşdirmək.
- İcazəsiz qumar fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslərə qarşı tədbirlər görmək və cəzalar tətbiq etmək (məsələn, Cinayət Məcəlləsinin 244-1-ci maddəsinə əsasən lisenziyasız qumarın təşkili cinayət hesab olunur).
- Oyunçuların hüquqlarını qorumaq və qanunsuz fəaliyyətlərin (lisenziyasız saytlar, reklam qaydalarının pozulması, pul yuyulması riski) qarşısını almaq. Məsələn, lotereyalar haqqında qanuna edilən dəyişikliklər virtual lotereyaları müəyyənləşdirib və telekommunikasiya operatorlarına lisenziyasız uzaqdan qumara girişin bloklanmasını tapşırıb.
Azərbaycanda qumar tənzimlənməsi məhdud və ciddi nəzarət altındadır. Buna görə də tənzimləyici orqanlar güclü nəzarət tədbirləri tətbiq edir və daim monitorinq aparır.
Lisenziyalar və İcazələr
Azərbaycanda qumar fəaliyyətləri üçün lisenziya və icazə sistemi çox məhdud şəkildə tətbiq olunur və ciddi dövlət nəzarətinə tabedir. “Azərbaycan Respublikasında Lisenziyalar və İcazələr haqqında Qanun”a əsasən, lisenziya tələb edən istənilən sahibkarlıq fəaliyyəti dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş xüsusi qaydalara uyğun aparılmalıdır.
Qumar fəaliyyəti üçün hazırda mövcud olan əsas lisenziya növləri dövlət tərəfindən təsdiqlənmiş lotereyalar və idman mərc oyunları ilə məhdudlaşır. Bu prosesə Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi nəzarət edir. Qurum lisenziyaları verir və operatorların fəaliyyətinə nəzarət edir.
Lisenziya almaq istəyən şəxs bir sıra tələblərə cavab verməlidir:
- Azərbaycanda qeydiyyatdan keçmiş hüquqi şəxs olmaq və bütün zəruri sənədləri Azərbaycan dilində təqdim etmək;
- Maliyyə sabitliyini sübut etmək, məsələn, müəyyən məbləğdə nizamnamə kapitalına və ya təminat fonduna malik olmaq;
- Fəaliyyəti həyata keçirmək üçün texniki sistemlərə (məsələn, mərc əməliyyatları üçün platformalara) sahib olmaq və onların düzgün işlədilməsini təmin etmək;
- Əsas vəzifəli şəxslərin qanunsuz qumarla bağlı cinayət məsuliyyətində olmaması üçün yoxlamadan keçməsi.
Qeyd etmək lazımdır ki, hazırkı qanunvericiliyə əsasən, Azərbaycanda yerüstü kazinolar və tipik onlayn kazino lisenziyaları mövcud deyil. Hazırda müəyyən dəyişikliklərin (məsələn, Xəzər dənizindəki süni adalarda kazinoların fəaliyyəti) müzakirəsi gedir.
Lisenziya verildikdən sonra operatorlar müəyyən davamlı öhdəliklərə malik olurlar. Tənzimləyici orqana hesabat təqdim etmək, məsuliyyətli oyun və pul yuyulmasının qarşısının alınması tələblərinə əməl etmək, lisenziyanı müddəti bitməzdən əvvəl yeniləmək və fəaliyyət standartlarını qorumaq bura daxildir.
Qanunvericilik çox məhdud çərçivədə formalaşdırıldığı üçün bazara daxil olmaq istəyən hər bir operator lisenziya növünü, onun verdiyi icazələri və daşıdığı davamlı öhdəlikləri diqqətlə nəzərdən keçirməlidir.
Onlayn Qumar Qaydaları
Azərbaycanda onlayn qumarla bağlı qaydalar çox sərtdir və internet üzərindən aparılan qumar fəaliyyətlərinin əksəriyyəti qadağandır. Hüquqi mənbələrə əsasən, yalnız az sayda onlayn qumar formatına icazə verilir, digər növlərin əksəriyyəti isə qanunsuz hesab olunur.
Əsas dəyişikliklərdən biri 27 dekabr 2021-ci ildə qəbul edilən və 1 yanvar 2022-ci ildən qüvvəyə minən “Lotereyalar haqqında Qanun”a edilən düzəlişlərlə baş verdi. Bu dəyişikliklər “virtual lotereya” və “virtual mühit” anlayışlarını qanuna daxil etdi. Yəni, kompüter alqoritmləri və ya şəbəkələr vasitəsilə həyata keçirilən oyunlar artıq dövlət nəzarətinə tabedir.
Bununla belə, onlayn kazinolar və digər uzaqdan qumar fəaliyyətlərinin çoxu hələ də Azərbaycanda lisenziyalaşdırılmayıb. Hüquqi icmallarda qeyd olunur ki, “onlayn qumar saytları ölkə daxilində lisenziyalaşdırılmır” və yalnız dövlət tərəfindən idarə olunan lotereyalar və idman mərcləri qanuni sayılır.
Lisenziyasız onlayn qumar xidmətləri təklif edən operatorlar Azərbaycan qanunvericiliyinə görə qanunsuz fəaliyyət göstərmiş olurlar. Qanun açıq şəkildə bildirir ki, bütün onlayn qumar operatorları fəaliyyət göstərmək üçün lisenziya almalıdır və bu tələbi pozanlar cəzalandırılır.
Oyunçular üçün bu, risk deməkdir. Lisenziyasız platformalarda oynayan istifadəçilər üçün yerli qanunvericilikdə heç bir hüquqi müdafiə nəzərdə tutulmayıb. Xarici və ya icazəsiz saytlardan istifadə edən oyunçular ölkə qanunları çərçivəsində hüquqlarını tələb edə bilmirlər.
Qanunvericiliyə edilən dəyişikliklər həmçinin internet provayderlərinə və telekommunikasiya şirkətlərinə lisenziyasız onlayn qumar saytlarına girişin bloklanmasını tapşırır.
Bu hüquqi çərçivə həm operatorlara, həm də oyunçulara ciddi təsir göstərir. Operatorlar Azərbaycan vətəndaşlarına xidmət təklif etməzdən əvvəl hüquqi statusu yoxlamalı, oyunçular isə iştirak etməzdən əvvəl xidmətin rəsmi icazəyə sahib olmasını bilməlidirlər.
Oyunçuların Hüquqları və Qorunması
Azərbaycanda qumarla bağlı qanunvericilik oyunçuların qorunmasına və təhlükəsiz oyun təcrübəsinin təşviqinə yönəlmiş bir sıra tədbirləri əhatə edir. Qumar fəaliyyətlərinin sayı məhdud olsa da, həm operatorlar, həm də tənzimləyici orqanlar fərdlərin müdafiəsini təmin edən qaydalara riayət etməlidirlər.
Əsas qorunma tədbirlərindən biri, yalnız qanuni yaş həddinə çatmış şəxslərin lisenziyalı qumar oyunlarında iştirak edə bilməsi ilə bağlıdır. Məsələn, süni adalarda kazinoların fəaliyyətinə icazə verən qanunvericiliyə əsasən, yalnız 21 yaşdan yuxarı şəxslər bu obyektlərə daxil ola bilər.
Operatorlar iştirakçıların şəxsiyyətini və yaşını yoxlamalıdır. Bu, azyaşlıların oyunlarda iştirakının qarşısını alır və yalnız uyğun şəxslərin qumar oynamasını təmin edir.
Reklam və təşviqatla bağlı da qaydalar mövcuddur. Lisenziyasız oyunların təşviqi və ya bu oyunlara çıxışın təmin edilməsi hallarında cərimələr tətbiq olunur. Məsələn, qanuna edilən dəyişikliklərdə lisenziyasız virtual qumar oyunlarının reklamına görə cərimələr nəzərdə tutulur.
Oyunçular üçün bu, o deməkdir ki, lisenziya ilə təşkil edilən oyunlar müəyyən standartlara cavab verməli və dövlət tərəfindən nəzarətdə saxlanmalıdır.
Lotereyalar haqqında qanuna edilən dəyişikliklər “virtual lotereya” və “virtual mühit” anlayışlarını müəyyənləşdirdi. Bu da o deməkdir ki, rəqəmsal formatda keçirilən oyunlar da qanunla müəyyən edilmiş qaydalara tabe olmalıdır.
Azərbaycanda “məsuliyyətli oyun” proqramları (məsələn, özünü məhdudlaşdırma, depozit limitləri və s.) hər bir oyun növü üçün tam şəkildə ictimaiyyətə açıq olmasa da, bəzi hallarda lotereya və oxşar oyunlarda bu qaydaların tətbiq olunduğu qeyd olunur.
Digər bir qoruyucu tədbir isə azyaşlılara və ya lisenziyasız oyunlara icazə verən operator və satıcılar üçün cəza tədbirləridir. Məsələn, idman mərclərində azyaşlıların iştirakına imkan verənlərə qarşı cərimələr tətbiq olunur.
Oyunçuların hüquqları yalnız dövlət tərəfindən lisenziyalaşdırılmış fəaliyyətlərdə (məsələn, lotereyalar və ya lisenziyalı idman mərcləri) iştirak etməklə qorunur. Bu zaman operator dövlət nəzarəti altına düşür və məsuliyyət daşıyır.
Nəticə olaraq, Azərbaycanda oyunçular operatorun lisenziyasını, fəaliyyət növünün qanuni olub-olmadığını (lotereya və ya idman mərcləri), yaş və şəxsiyyət yoxlanışının aparıldığını və lisenziyasız oyunlardan uzaq durduğunu yoxlamalıdırlar. Bu diqqətlilik onların hüquq və müdafiələrinin milli qanunvericilik çərçivəsində qorunmasını təmin edir.
Qumarda Vergitutma
Azərbaycanda qumar vergitutması dövlət tərəfindən icazə verilən azsaylı fəaliyyət növləri, yəni lotereyalar və idman mərcləri ilə sıx bağlıdır.
İdman mərcləri və ya lotereya oyunlarını təşkil edən operatorlar üçün vergi, iştirakçılardan əldə etdikləri məbləğlər əsasında hesablanır. İdman mərci operatorları üçün bu nisbət iştirakçılardan toplanan məbləğin 6%-i, satıcılar (agentlər) üçün isə aldıqları komissiyanın 4%-i təşkil edir. Bu fəaliyyətlər dövlət tərəfindən icazə verilmiş qumar növləri üçün sadələşdirilmiş vergi rejimi çərçivəsində həyata keçirilir.
Lotereya və ya idman mərclərində qalib gələn şəxslər üçün qanun müəyyən gəlir həddini nəzərdə tutur. Qanuna edilmiş dəyişikliklərə əsasən, 500 AZN-dək olan qazanc gəlir vergisindən azaddır. Bu, yalnız dövlət tərəfindən icazə verilmiş lotereyalar və idman mərclərinə aiddir. Daha böyük məbləğlərdə qazanclar isə ümumi gəlir vergisi qaydalarına əsasən vergiyə cəlb oluna bilər. Məsələn, fərdi gəlir vergisi qaydalarına görə, qumar oyunlarından əldə olunan gəlirlər vergi predmetinə daxildir.
Bu vergi sistemi göstərir ki, Azərbaycanda qumar vergitutması dar çərçivədə tətbiq olunur. Yalnız dövlət tərəfindən tanınan fəaliyyətlərə yönəlib və həm operatorlar, həm də oyunçular üçün fəaliyyətin qanuniliyini anlamaq vacibdir.
